OM HET NIET TE VERGETEN (3): HET BLAD "HERVORMD LIMBURG"
29-02-2020
De twee vorige stukjes in het kader van "Om het niet te vergeten" over de diverse voorlopers van ons nieuwe blad "Onderweg" hebben heel wat (positieve) reacties teweeggebracht. Een heel belangrijke inbreng leverde Janny van der Laan. Zij stuurde mij de tekst van een speciale bijlage van 16 pagina"s bij de uitgave van "Kerknieuws" van 14 september 2006 onder de titel "Kerknieuws veertig jaar". Aan de bijlage hadden diverse schrijvers uit de Hervormde gemeenten Beek, Urmond/Geleen-West en Geleen-Oost en de Gereformeerde kerk van Geleen meegewerkt. Janny van der Laan had de eindredactie. Uit dat grote overzichtsartikel hoop ik later enige punten aan te halen. Interessant is het dat het artikel alle logo"s van de plaatselijke voorlopers van Kerknieuws toont. Dat van het allereerste plaatselijke blad "Gemeentenieuws" staat hieronder.
Maar nu over de regionale kerkbladen, die er in onze streek geweest zijn in de tijd dat er nog geen plaatselijke bladen waren. In het februarinummer van “Onderweg” noemde ik het zeer vroege (1919!) Gereformeerde regionale kerkblad “Belijdenis en Wandel, Weekblad der Gereformeerden in Zuid-Limburg”. Inmiddels heb ik ook nog enkele exemplaren van het Hervormde regionale kerkblad “Hervormd Limburg” gevonden. In de uitgave van 28 juni 1963 staat een artikel over de geschiedenis van dit veertiendaagse blad, dat werd uitgegeven door de Classis Maastricht van de Nederlandse Hervormde Kerk en dat uitkwam in alle gemeenten van de Classis, van Blitterswijck (tegenwoordig Venray) tot Eijsden en Vaals. Ds. S. Coolsma van Sittard was er jarenlang eindredacteur van. Ik neem aan dat hij ook de schrijver is van het genoemde artikel.
“Hervormd Limburg” was de opvolger van het “Mededelingenblad” uit de oorlogstijd. Dat werd gedrukt in Zaltbommel. Toen de Bevrijding onze streek in september 1944 bereikte, bleef Zaltbommel door de Duitsers bezet, zodat het blad ons gebied niet meer kon bereiken. Drukkerij Alberts in Kerkrade hielp de gemeenten in het zuiden in hun behoefte contact met hun leden te houden door het drukken van een soort brief, die later ook min of meer geregeld ging verschijnen. Papier was echter schaars en wat er was, had soms een vreemde kleur: er zijn gele, roze en grijze blaadjes geweest. Na enige tijd wilde het classisbestuur een eigen blad beginnen, maar het kreeg geen papiertoewijzing. De toenmalige minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, prof. Van der Leeuw, heeft zich toen persoonlijk ingezet om die toewijzing te veroveren. Het blad kreeg de naam “Hervormd Limburg”. Toen maanden later ook Midden- en Noord-Limburg bevrijd werden, kon het blad ook daar verschijnen.
Het classisbestuur wilde een breed blad, waarin de Hervormde Kerk in Limburg op vele terreinen haar eigen geluid kon laten horen. Aan de orde kwamen kwesties zoals de behandeling van politieke delinquenten, onze verhouding met Duitsland, de Indonesische kwestie etc. Het aankondigen van kerkdiensten en gemeenteberichten zou secundair zijn ten opzichte van het opiniebladkarakter. Voor een goed deel is de opzet geslaagd en er zijn veel goede opiniestukken, boekbesprekingen e.d. verschenen. Zo kwam ik een groot artikel tegen over het “Zuidelijk Zonnehuis”, protestants tehuis voor chronisch zieken in Roermond, en een artikel waarin de mij verder onbekende ds. Irik uiteenzette dat Hervormden even goed Katholiek zijn als de Rooms-Katholieken. Ook zij maken immers deel uit van de gemeenschap waarvan de Apostolische Geloofsgelijdenis spreekt: “Credo sanctam ecclesiam catholicam” (ik geloof de heilige algemene kerk). Deze gedachte heeft in de 80-er jaren ds. Röell geïnspireerd om op het bord in de kerk van Urmond in de Nederlandse vertaling van de geloofsbelijdenis het woord “katholiek” i.p.v. “algemeen” te laten zetten. Ik moet dat regelmatig aan bezoekers van de kerk uitleggen.
Al spoedig bleek er echter een grote behoefte te bestaan aan meer uitvoerige gemeenteberichten. Er was daardoor een voortdurend spanningsveld om de opiniestukken en de gemeenteberichten binnen de beperkte omvang van het blad te combineren. Uiteindelijk heeft dat geleid tot de oprichting van plaatselijke kerkbladen met meer ruimte voor plaatselijk nieuws, waaronder in 1971 het “Gemeentenieuws” van de Hervormde gemeente Beek (vanaf 1971 samen met Urmond/Geleen-West”) en enkele jaren later “Nieuws” van de Hervormde gemeente Geleen-Oost.
Om een indruk van de inhoud van de gemeenteberichten in “Hervormd Limburg” te geven:
De kerkdiensten vormden een vaste rubriek. Het valt daarbij op in hoeveel plaatsen er ’s-zondags Hervormde diensten waren. In januari noemde ik al de 9 kerkgebouwen binnen onze a.s. eigen gemeente waarin, meestal wekelijks, dienst was. Daarbij was ik de diensten vanuit de Hervormde gemeente Sittard in Heilder (Selfkant) nog vergeten, en voor de rest van Zuid-Limburg kan ik alleen al voor de Hervormde Kerk nog toevoegen Bleijerheide, Brunssum-Rumpen, Eijgelshoven, Eijsden, Gulpen, Heerlen, Heerlen-Meezenbroek, Heerlerheide, Hoensbroek, Kerkrade-Chèvremont, Maastricht St. Jan, Maastricht Waalse Kerk, Meerssen, Nuth, Schaesberg, Schinveld, Spekholzerheide-Gracht, Terwinselen, Treebeek, Vaals, Valkenburg en Waubach. Dit grote aantal preekplaatsen hing uiteraard samen met de beperkte mobiliteit van de zeer vele mijnwerkers met hun wisseldiensten. Er waren toen ook veel meer predikanten dan nu.
Naast de eigen kerkdiensten, werden vaak ook de diensten en andere religieuze programma’s van het IKOR (Interkerkelijk Overleg in Radio-aangelegenheden) aangekondigd. Deze werden meestal via de radio (publieke omroep) uitgezonden, maar later soms ook via de televisie. Misschien een idee voor Onderweg om de tegenwoordige soortgelijke uitzendingen van de EO aan te kondigen?
Voor de nieuwtjes uit de gemeenten was per gemeente vaak niet meer dan enkele tientallen regels beschikbaar. Naast geboorteaankondigingen en verhuizingen van gemeenteleden waren voorbeelden van berichten die over het afscheid van de heer Koole als beheerder en jeugdleider in het AMVJ-gebouw te Geleen en de beroeping van ds. J.C. Muller in Beek na jaren van ellende in die gemeente. De gemeente bloeide enorm op en er was in Beek, maar ook in Geleen een grote toevloed van nieuwe kerkgangers. Ds. Muller moest trouwens niet alleen zijn eigen gemeente bewerken, maar nam tevens voor de Hervormde gemeente Sittard het zuidelijke gedeelte met de wijk Sanderbout voor zijn rekening.
Op 28 juni 1963 verscheen het laatste nummer van “Hervormd Limburg” als classisblad. Het blad werd voortgezet als de Limburgse editie van het landelijke blad “Hervormd Nederland”. De plaatsingsmogelijkheden voor gemeenteberichten namen hierdoor nog meer af. Al snel verloor “Hervormd Nederland” tevens zijn brede protestantse inslag. Toen ik in 1970 naar Limburg kwam, zagen mijn vrouw en ik dan ook geen enkele reden waarom wij een abonnement zouden nemen. Ik heb om die reden van harte meegewerkt aan het uitbouwen van het “Gemeentenieuws”, dat enkele jaren eerder was opgericht met per uitgave één blaadje met gemeenteberichten, tot het fraaie blad dat bestaan heeft tot de komst van “Kerknieuws” in 1989.
Wim Hoogstraten, Urmond 14-02-2020
laatste update.: